Ik ben een tijdje niet zo aan Athlog toegekomen. En dat terwijl er toch genoeg te melden was. De Christen Unie die inderdaad aan seculiere verworvenheden begon te knabbelen, Marianne Thieme die opeens een zevendedags adventist bleek te zijn. En dan natuurlijk het gerommel in Turkije, waar de scheiding van moskee en staat onder druk staat
Maar nu even iets anders. Een bewering die ik vaak gehoord heb, is dat de tien geboden de basis van onze westerse ethiek zouden vormen. Ik heb daar nooit zo in geloofd, Andere culturen vinden immers ook dat je niet mag stelen en moorden. Maar wat ik me deze week opeens realiseerde, is dat de tien geboden eerder haaks staan op onze huidige westerse ethiek, dan dat ze er de basis voor vormen.
Laten we de tien geboden eens langslopen. De eerste twee pak ik samen:
- Ik ben de here uw god, die u uit het land Egypte, uit het diensthuis, geleid heb. Gij zult geen andere goden voor mijn aangezicht hebben.
- Gij zult u geen gesneden beeld maken noch enige gestalte van wat boven in de hemel, noch van wat beneden op de aarde, noch van wat in de wateren onder de aarde is. Gij zult u voor die niet buigen, noch hen dienen, want Ik, de Here, uw God, ben een naijverig God, die de ongerechtigheid der vaderen bezoek aan de kinderen, aan het derde en aan het vierde geslacht van hen die mij haten, en die barmhartigheid doe aan duizenden van hen die mij liefhebben en mijn geboden onderhouden.
Dat begint al lekker. Geen vrijheid van godsdienst. Ik meende me te herinneren dat vrijheid van godsdienst onder de mensenrechten viel en dat met name de christenen in dit land daar grote waarde aan hechten. ‘ns kijken wat nummer drie inhoudt:
- Gij zult de naam van de here, uw god, niet ijdel gebruiken, want de here zal niet onschuldig houden wie Zijn naam ijdel gebruikt.
Muziek in de oren van de Bond tegen het Vloeken, maar helaas wel strijdig met de Vrijheid van Meningsuiting. Weinig dingen zo belangrijk in de westerse ethiek als de vrijheid om te zeggen wat je denkt, en het recht om de spot te drijven met zaken die je belachelijk vindt, is daar een belangrijk onderdeel van. Helaas voor de tien geboden, god is daar nu eenmaal een uitgelezen doelwit voor.
Dat schiet op. De eerste drie zijn al strijdig met de Rechten van de Mens. Maar het gaat verder:
- Gedenk de sabbatdag, dat gij die heiligt, zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen; maar de zevende dag is de sabbat van de here, uw god; dan zult gij geen werk doen, gij noch uw zoon, noch uw dochter, noch uw dienstknecht, noch uw dienstmaagd, noch uw vee, noch de vreemdeling die in uw steden woont.
Hmmm, behalve dat we ons hier weinig van aan trekken, heb ik sterk de indruk dat de westerse ethiek, of eigenlijk de ethiek in z’n algemeenheid, wel iets beters heeft om over na te denken dan de cao’s van winkel- en horecapersoneel. Maargoed, hoewel irrelevant, is dit gebod het eerste uit het rijtje dat niet strijdig is met de Rechten van de Mens.
- Eer uw vader en uw moeder, opdat uw dagen verlengd worden in het land dat de Here, uw God, u geven zal.
Respect voor ouders, daar is niemand tegen. Aan de andere kant vinden we tegenwoordig dat die ouders dat dan wel een beetje moeten verdienen. En vooral, dat daar over gepraat moet kunnen worden. Dat het ook gezegd moet kunnen worden als ze er een zooitje van maken. Als je de nadere uitwerking van dit gebod in de bijbel leest, blijkt dat er de doodstraf staat op het kwaadspreken over je ouders. Al met al krijg ik hier toch de indruk dat de Vrijheid van Meningsuiting onder druk staat.
- Gij zult niet doodslaan.
Kijk, nu begint het ergens op te lijken. Zo ongeveer overal ter wereld vinden we het een slecht plan om mensen te vermoorden. Hoewel er in de naam van god natuurlijk altijd uitzonderingen gemaakt kunnen worden.
- Gij zult niet echtbreken.
Ook een interessante. Na vele eeuwen van ontkenning, huichelarij en leugens-om-bestwil, durven we nu toe te geven dat mensen nu eenmaal vreemdgaan. Ook hebben we uitgevogeld dat het een privézaak is waar anderen zich het beste niet mee kunnen bemoeien. Er zijn mensen die het verschrikkelijk vinden als hun partner vreemdgaat, er zijn mensen die het wel best vinden, er zijn mensen die er liever niet te veel over nadenken. Maar hoe het ook zij, het is iets waarvan mensen zelf uit moeten vinden hoe ze er mee omgaan.
- Gij zult niet stelen.
- Gij zult geen valse getuigenis spreken tegen uw naaste.
Tja, eerlijk zijn. Logisch. Hebben ze in alle culturen bedacht, dat het beter is om niet te stelen en eerlijk te getuigen. Dat zet de teller op drie geboden die stroken met onze huidige westerse ethiek.
De laatste:
- Gij zult niet begeren uws naasten huis; gij zult niet begeren uws naasten vrouw, noch zijn dienstknecht, noch zijn dienstmaagd, noch zijn rund, noch zijn ezel, noch iets dat van uw naaste is.
Hier denken we tegenwoordig ook heel anders over. Je mag begeren wat je wilt, zolang je maar geen onwettige of onaardige dingen gaat doen. Als jij de fiets van je buurman begeert, is dat geen enkel probleem. Breng maar een bod uit, of ga naar de fietsenmaker en bestel er ook één. En als dat niet kan, bijvoorbeeld omdat er maar één zo’n fiets op de hele wereld is, mag je het ding nog steeds begeren. Wat er in jouw hoofd allemaal gebeurt, is jouw zaak. Het gaat er om wat je doet.
Wat wij wel kwalijk vinden tegenwoordig, is het idee dat je als mens een vrouw, een dienstknecht of dienstmaagd zou kunnen bezitten. Dat is echt strijdig met al ons rechtvaardigheidsgevoel. Ieder mens is vrij geboren, en blijft ook vrij zolang hij geen ernstig misdrijf begaat.
Goed, laten we eens naar de eindstand kijken. Vier van de tien geboden zijn strijdig met de Rechten van de Mens. Twee zijn zaken waar mensen hun eigen persoonlijke situatie hun eigen oordeel over moeten vellen. Eén is onzinnig en treedt en passant de mensenrechten met voeten. Slechts drie van de tien passen in de huidige westerse ethiek. Minder dan een derde. “This is not a trivial error”. De bewering dat onze ethiek ook maar iets van doen heeft met de tien geboden, is totale onzin. En dat is maar goed ook.
Doorgewinterde reli’s zullen uiteraard beweren dat je de tien geboden niet zo letterlijk moet nemen, dat je ze in hun context moet bezien, dat je ze moet vertalen naar de moderne tijd. Klinkt leuk, maar het is onzin. Want waarop baseer je dan die vertaalslag? Je kunt die vertaalslag niet afleiden door de huidige ethiek te vergelijken met de tien geboden. Dat zou een cirkelredenering zijn. Op die manier kun je ook de zwaartekrachtconstante koppelen aan de prijs van je slaapzak. Om te bewijzen dat de moderne ethiek een moderne interpretatie is van de tien geboden, zul je een soort formule moeten vinden die onafhankelijk is van de huidige ethiek, maar toch de tien geboden vertaalt naar onze ethiek.
Ik geef de reli’s weinig kans. De logische conclusie is eenvoudig: de tien geboden hebben niets te maken met onze huidige ethiek, sterker nog, ze staan er haaks op.